तमु कि लुले(लोदु)/Learn gurung language/गुरुङ भाषा सिकौं ।

बिभिन्न समय मा म्हिथेवा बिमल ज्यु बाट फेस्बुक मा स्ंप्रेसित तमु भाषा सं-म्ब्-न्धी सामागृहरु सबैलाई उपायोगी हुने छ भन्ने ध्यय ले यहाँ राखिएको छ । 

कैए/पा पिंब ताँ(भात र जाँड डिने संबन्धी शब्दावलि)

१ फुई/फैकैए - चोखो भात कुल देउतलाई चढाउने

२ खे म कैए - पितृलाई चढाउने चोखो भात्

३ चार कैए - नयाँ खेती बाट आएको भात्

४ स्यो कैंए - साँझ खाने भात्

५ च्या कैं - युवायुवतिहरु रोधिँमा खाने भात्

६ पुह्ली कैँए - शुभ बिबाहमा खाने भात्

७ प्र्हेँ कैँए - पाहुनलाई खुवाउने भात्

८ फ्रे कैँए - मित्रलाई बिदाई गर्दा खुवाउने भात्

९ क्या कैँए - लुकी लुकी खाने भात्

१० फ्रेँ कैँए - नाठा पोईलाई लुकी लुकी खुवाउने भात्

११ तेँह कैए - पुजामा खाने भात्

१२ प्रो कैँए - खाजा भात्

१३ म्हार कैँए - शुद्द दुधमा पकाएको भात्

१४ म्हिदु कैँए - मलामिलाई दिने भात्

१५ म्हो कैँएए - ज्वाँई मलामिलाई दिने भात्

१६ स्वोनो कैँए - मृतात्माको नाममा दिने भात्

१७ छ कैँए - तीन दिन पछी मृतकको नाममा चिहानमा दिने भात्

१८ सी म्ही कैँए - तीन दिनमा मृतकको नाममा घरमै दिने भात्

१९ कैँबु कैँए - अर्घुमा भाइ छान्ने भनेर दिने भात्

२० म्रे क्या कैँए - क्रीय भात्

२१ बुर्गी कैँए - मृतकको नाममा फाल्ने डल्लो भात

२२ अम्ही लए कैँए - अर्घु सके पछी शुद्द गरी पाहुनालाई दिने भात्

२३ पै कैँए - ढिंडो

२४ सीइ कैँए - चामालको भात्

२५ तेह कैँए - वनभोज्

२६ कैँएसी कैँए - बासि भात

२७ चोँह कैँए - सुत्केरी आमालाई दिने भात्

२८ फुई पा - कुल देउतालाई चढाउने चोखो भात

२९ खु पा - शुभकार्यमा भेला भएर खाने जाँड

३० न्हेसा पा - विवाह आउँदा कुटुम्बको घरमा भेला भएर खाने जाँड्

३१ प्र्हेस्यों र्हीबै पा - दुलहिलाई माँग्दा खाने जाँड्

३२ स्वोनो पा - स्वर्गिय आत्मलाई चढाउने जाँड्

३३ चोँह्सा पा - अर्घु थाल्नु अघी समुहमा भेला भएर खाने जाँड 

३४ फ्राला कैँए - किरियपुत्रले खाने खाजा/ प्रसाद्

३५ ख्राला कैँए - गाउँ समाजले शोक परिवारलाई सहयोग गर्ने भात्

सन्दर्भ स्रोत - " कोह्लार पोंवै तमु क्युई ताँ "सुबेदार चन्द्रमणी गुरुङ्नोट: कसैलाई रोमञ्चित र अचम्भित पार्ने र गर्ने मेरो मनसय हैन र छैन । युगौ बाट बिमुख पारिएको हाम्रो पहिचान प्रती सचेत र सजग हुनु पर्दछ भन्ने मेरो बिचार हो । 

- हाम्रो मौलिक पहिचान मात्रा ऐतिहासिक मौलिक स्मृतिशास्त्रा " तमु पे ताँ ल्हु ताँ मा छ । " तमु पे ता ल्हु ता " को मुल्य र मान्यतलाई नबुझी तमुवानको सँचो रुपमा निर्माण हुन सक्दैन ।]

जय तमुवान धन्यबाद

मेबा/नेंब - जोरी खोज्ने कुरो बाट झगडा

चुईबा - जिस्क्याउने

अच्योने पोंबा - होच्याएर बोल्नु

अक्र्हीबै ताँ पोँबा - नमिल्ने कुरा गर्नु

मी क्र्हुई पोँब - शंक गरेर बोल्ने

सुँर तो खमु पोँब - जथाभाबी बोल्ने / मुखमा जे आयो बक्ने

रोखे रोखेले पोँब - अरुलाई घोचपेच गर्ने

फ्राम्ताँ क्लोँब - दुइ जिब्रे

ताँ प्रेब - चुक्लिखोर

थेबा पेँह्बा - घमन्डी आचारण्

कोंह तेइ पोँब - भाउ खोजेर बोल्ने

सएँ ख्रेलाई पोँब - मनमुटाब हुने गरेर बोल्ने

वैइताँ,ली ताँ पोँब - अघिपछी दोहोरो कुरा गर्ने

आउइ पेहे चोँ न्होब - अर्काको घरपरिवार बिगार्ने

तोमान तोमान्ले पोँबा - ठेगनाबिनाको कुरा गर्ने

पा क्यु सोर पोँब - नशाको सुरमा बोल्ने

न्हुरै ताँर पोँब - सम्पतिको बिषयमा झगडा

म्रो क्ल्होर पोँह्बा - जग्गजमिनको नाममा झगडा

फ्रे क्या न्हबा - परपुरुष राख्ने सम्ब्ंधी गर्ने झगडा

प्रो ग या (Progya) स्यो ताँर पोँह्बा - बिना बाउको सन्तान संबन्धी गर्ने झगडा

एगुस्यों ताँर पोँह्बा - श्रीमानको घर बाट फर्की आएको बारेमा गर्ने झगडा

पुम्स्यो ताँर पोँह्बा - बोक्सिको आरोप लगाइ हुने झगडा

तागुम्स्यो ताँर पोँह्बा - चरित्रहिन को आरोपमा हुने झगडा

यो/य्हो ताँर पोँह्बा - छोरीको बिषयम हुने झगडा

ब्रामु - डकैती गरेको बिषयमा हुने झगडा

म्ही प्र्हुई पोँब ताँर पोँह्बा - मान्छेलाई खिल्ली उडाएर हुने झगडा

मावै ताँर पोँह्बा - आभागी भनी होच्याएर हुने झगडा

स्योरगु ताँर पोँह्बा - झुट्टमुद्द लगाउने बिषयमा हुने झगडा

सैक्याँ ताँर पोँह्बा - भ्रस्ट मान्छेको कारणले हुणे झगडा

फिम्लोल ताँर पोँह्बा - निँहु खोजेर झगडा गर्ने

१)खे=पृत

२)अखे =बाजे

३)आजि=बज्यै

४)अपा=पिता

५)म=माता

६)अपाए=काका

७)माने =काकी

८)अगे,चों =दाइ /दाज्यु.भाउज्यु

९)आने=दिदि , आमाज्यु ,जेठी सासु आदि

१०)अलि=सानो भाइ

११)च्योंएमै=दाईभाई हरु

१२)अन च्योंएमै =दिदीबहिनीहरु

१३)=मयुमै = माइती दाईभाई हरु

१४)रिंमै=दिदीबहिनी र सम्पूर्ण महिलालाई भनिछ

१५)फाआने =ठुली फुपू

१६)फपतें =महिला फुपू

१७)फच्यो =सानो फुबू

१८)अपाथे = ठुलाबा

१९)अपा पातें=महिला बा

२०)अपाच्यो=कान्छ बा

२१)माथे =ठुली आमा

२२)मपतें = माहिली आमा

२३)म च्योना =सानीआमा

२४)अपाम्हो =पुसै

२५ )म्हो=ज्वाई ,भेनाजु ,जेठाज्यु

२६ )कें=ससुरा

२७ )स्युमी = सासु

२८)आस्यों = मामा

२९)अस्योंग्रे =जेठामामा

३०)आस्यो पाते=महिला मामा

३१)आस्यो च्यों = कान्छा मामा

३२)आङि =मईज्यु

३३)ङे =सम्धी

३४)ङेस्यो=सम्धिनी

३५)फिच्यो=ठुली

३६)पतें=माहिली

३७)ङिच्यो =सानीकान्छी

३८)च्योड़े =सानी

३९)ठाकू =जेठा

४०)पतें =माहिला

४१)अच्यो =कान्छ

४२)च्यहये चों =सानो भाइछोरालाई प्रयोग गरि बोलिने बोलि

४३)च्यों खारा = अन्तिम छोराछोरी सबै लाइ

४४)च्य=छोरा

४५)चमि=छोरी

४६)छोबा =सडु भाइ दाई

४७)कोएँ =नाति/भान्जा

४८)कोएँमी =नातिनी भान्जी

४९)तेमै =भाइ नाता

५०)ङेमै =कुटुम्ब नाता

५१)फ = पति /श्रीमान

५२)प्हे=पत्नी/श्रीमती

५३)प्यु=लोग्ने मानिस

५४)म्री=स्वास्नी /महिला जाति

५५)ङोलो=सोल्टी

५६)ङोल्स्यो =सोल्टिनी

५७)स्योबु=साला

५८)स्योम्स्यो =साली

५९)ङिज्यु =नन्द

६०)अपु =देवार

६१)फपै =बाउछोराछोरी

६२)म्हमै=आमछोराछोरी

६३)म्हो,चमी=छोरिज्वाई

६४)च्हचों=छोराबुहारी

६५)फस्येंमै =बच्चाहरु

६६)कोल्मै =सानो बालबालिका हरु

६७)फ्रेंसिमै =ठिटाहरु

६८)छामीमै=ठिटिहरु

६९)व्हरामी छामी =अल्लारे केटाकेटी

७०)ललालुलु=भन्टा भुन्टी

७१)प्हाल्बा,ल्हुल्बी =लालाबाला हरु

७२)लेन्ड=बालक

७३)फ्रें,छामीमै =युवायुवतीहरु ,

७४)खेबा =बुढो

७५)मांबा=बुढी

७६)अल्च्याह=सानो केटा

७७)अम्च्हा=सानो केटि

७८)मृच्हमी=छोरी मान्छे

७९)फ्हेमैं=पाहुना हरु

८०)फ्हाँ फ्हेमें=परपहुना हरु

८१)म्हिथेम्मै=श्रीमान /आदरणीय ब्यब्तिहरु

८२)चिम्मै =सबै बुझेको जान्ने ब्यब्ती हरु

८३)म्रु=राजा /प्यारो बोलि भईछोराहरुलाई

८४)म्रुस्यो =रानी /प्यारो बोलि छोरीबहिनी हरु

८५)क्ल्हे =मालिक

८६)क्ल्हेस्यों =मालिकनी

८७)मस्यो/मब्स्यो =बुद्दिमानी छोरिबहिनिप्रती प्यारो बोलि

८८)थु अगु =सङ्गी/साथी

म्ही - मान्छे

मी - म्याँ - आँखा

सुँ - ङुर - मुख्

ना  - न - नाक्न्हपे - नैल्याम - कान्ले - ल्हि - जिब्रो

स - स - दाँत्

मी क्ली - मेगुम्/म्याँखुम - आँशु

फो - लो - भुँडी,पेट्

तिं - द्याङ्, - मुटु

को - का - रग त

 क्ली - दिसा

कुँ - सिया - पिसाब

से - जुम्र

सोहो - सह - सास्

क्यु - पानी

स - माटो

सिं - स्याङ - दाउरा

क्ला - लाप - गोरु

फोटो - लुत - तस्बिर्

मई - भैँसी

रा - र - बाख्रा

नक - कह - कुखुरा

नकफुँ - कहफुँ - कुखुराको अण्डा

सित - उसि - चामाल्

कैं - काङ - भात्

खु - तिहुन

पैत्यु - स्या - मासु

छोपा - पैत्यो - मासु

सनतुल - क्याङ - रोटि

चए - चसै - खायो

चस्योमो - चलिम्पैखे - खाँदैछु

चमो - चए - खान्छु

ङ - म

ङल - ङैसै - मेरो

आम - म - आमा

आपा - प - बाबु

आली - आले - भाइ

आस्यो - अस्याँ - मामा

सली - निमै - सालि

ब्यालाप्र्हेस्यो - ब्यल्यममङ्नी - दुलहा दुलहि

ङे/ङेस्यो - ङे/ङेस्यो - मेरो सम्धि/सम्धिनि

मारा - मर - सुन्

ङि  - निई - दुइ

सोसो - अर्को

म्रु - म्रुङ - राजा

क्याल्ता - घ्यल्प - राजनिति

योक्र - खुमान - चोर्मैनो - मनै - मनमा सम्झनु

प्रेप्रे - प्रेप्रे - संगसंगै

प्रे - प्रे - संग्,सित्

खैली - करपो - कसरी

प्रीदो - प्रील - लेख्

मल्खु - मल्खु - टोपि

बख्खु - बख्खु - घुमराडि

चला - चल - चोलो

प्रम - प्रम - हिड्छु

चुरिखो - छोखो - यहाँ आउ,यता आउ

ङारीखो - टाने खो - नजिकै आउ

क्यो सु - ङिँयाँसु - तिमी को हो ?

क्योए लाम्प्रां फएमो - ङिँयँलाम्प्रा फैईसा - तिमी लाप्राक गएका छौ ?

चच्क्ष्मी सबोमो - चचहामी ज्यानै खे - छोराछोरी राम्रै छ ?

लिसोबैताँ - नाङनी - भबिस्याकाल्

गयाइख्याँई - मलङ - भुतकाल्

 ङ्योए पिम्ज्यामु - ङियँ न प्रे पिम्स्याखे - हामी संग ईतिहास छ ।

तमुए पिम्ज्यासुदेमोअरे - तमुयु पिम्स्ष्यँसुनैख्योकिदो - गुरुङको ईतिहास कसै सँग छ कि छैन

नानोए - नाप गिरी - बिहान भयो

ङ्योतमु अ - ङिइतमु अहन - हामी तमु हौं ।

तिहुँ - मिईङ ल्हो - पोहर साल्नेदी - खुई ङ ल्हो - पर्हार साल्बर्ह्दो - बह्र्दो - यो जिवनको अन्त्य,अर्को जिवन प्राप्त नहुन्जेल्

 पे ताँ - परम्परा->

ल्हुताँ - ल्हुँता - संस्कार

कल्हु - पुरानो चलन सँस्कार जस्ताको तस्तै

पेल्हु - पेल्हुँ - पुरानो रिती गर्ने

तमु क्ष्याल्हुताँ -तमु जातिको पुरानो सामाजिक सँस्कार्

क्ष्या - सामाजिक

न वा - न्ह - बिरामि

ना - नाम - सिंगान्

पिह्रूमाला - हिरु/ईरु - मुगाको माला

कोह्च - खोर्च - खुकुरि

कोहरै - कुरै - हँसिया

सेखु/सेटहा - सेखु - मासुको झोल्

क्यु- क्युङ - अमिलो

क्योबा - युबा - जोत्नु

ख्रुबा - ठुवा - धुनु

स्यायुईवा - खुस्यास्याईवा - छला निकल्नु

टा - टाअतच्योना - भाई बन्धु

मो - म्हा - ज्वाई

कन्बो - टम्बो - गाला

मोरा - मङरै - जुङा

कु - छाति

आईदा - ओट्ट - कलेजो

पान - पा/सुक - साँप्रो

रु - सिङ्

 ङ्या - बिर्य

बुन्ना - भान/बोना - लोट

साइदिवा - साईदिपा - सहनु

तुर्जा - तुर्जा - चिहान्

छोकोर - छिकोर्/खङ्सा - चिहान डाँडा

सिन - सिम - बासि/चिसो

होइ - ओई - ज्यु

मोराबा - मुर्दिबा - लपेट्नु

प्लोबा - प्ल्य्हावा - चिप्लो

लोन्बा - ल्हँबा - तर्साउनु

फुर्सीँ - फुर्सिङ - तिखारेको घोचो

बोक्या - बोक्या - बोका

माईलु - मिलुम्थिवा - उदेक्/ अचम्म्

मिँवा - मिँपा/मिन्दिपा - पाकेको

मिखु - मिइङ - धुँवा

रिई - मृतकको हाडखोर्

युर्लवा - युर्दिवा - ढल्काउनु

रिन्थे - तुन्चि/तुन्च - छोटो

रियँयो - रियँह - लामो

तिमु - म्हुँ - च्याउ

हे/ए - यह्/ए - लेक्

क्यो / ल्हुँ -ल्हुँ/लुङ -बेसि

प्रोँ - प्राङ - गोठ्

ङ्यु /ह्युय - ह्योई - आँगन्

कुनी - कुन्ती -ढिकि

रेन्दो/ह्रेदो -रुन्दा - जाँतो

कोन - गाङ - डाँडा/पहाड्/पर्बत्

यु - पुक - ओडार्

कोदा - क्वास - अगेनो

चोन्फु/चोङ्फो - जोङ्बो - ओदान्

सिन्थिन / सिथिं - स्यङ्किम - कटेरो

नारी - नारे/नाङरे - कोदो

प्रो - प्रो/ताह - पिठो

करो - बुर्जेन - जौ

नाम्ली - लिक - पानी जुका

चेँ - चेन - बाघ्

लनी /लएँ - लनी - चन्द्रमाँ

मुसार - कर्चेन - तारा

च्याटिवा - जन्तीवा - चुप लाग्नु

छिई - छे - बोसो

नाबा - नैँपा - बिसाउनु

नोनसुर -नङ्सुर - गोप्या

नानरिवा - सहरीबा - साँझपर्नु

सोबा - छवा - पीरो

माहाई - मलिवा - हरायो

केर्लोन -क्याह/क्य्ह्रवोनिङ - ग्रन्थ्

क्योई - कै - भाषा

क्युफैईवा - क्युफोइल - तिर्खा लाग्नु

खिबा - खिबा - पैँचो

खँबा/खुँबा - खँबा - जाडो हुनु

कैंदु - कथु - मुर्ति

ककारक्युख्यँ - कागरर्क्युख्यँ/कर्पतिर्गिली - दु:ख्/दु:ख परेको

सैइन अनाद - सैमअनाद - चित्त नदुखाउनुहोस्

ङोसेबा/म्हिसेबा -चिनापर्ची गर्नु

छावा - छवा/स्योवाबा -ताछ्नु

त - कह्/का - बन्चरो

स्योङ -वोङ - खोला

नेन्/न्हें - नान - चौतारा

मु - मु - आकाश

सा  - स - धर्ति/भुइँ/माटो/जमिन्